Dit is een samenvatting van aflevering 133 (een herhaling van aflevering 86). Je kunt de aflevering beluisteren via de player op deze pagina of via jouw favoriete podcast app.
Online kun je die tegenwoordig met allerlei tools berekenen: hoeveel CO₂ jij uitstoot met jouw levensstijl, wat je kunt verminderen, hoe je je impact kunt beperken. Handig, toch?
Twee psychologen zeggen nu: wacht even. Er wordt hier een slim spelletje gespeeld.
De verantwoordelijkheid bij jou leggen
Volgens deze onderzoekers schuiven bedrijven bewust de verantwoordelijkheid voor grote problemen—klimaatverandering, obesitas, plasticvervuiling—af op het individu. Jij moet je gedrag aanpassen: minder vliegen, afval scheiden, gezonder eten. Ondertussen blijven de vervuilende praktijken van diezelfde bedrijven gewoon doorgaan. En raad eens? Gedragswetenschappers helpen daar soms, onbedoeld, aan mee.
Voordat ik het artikel las, moest ik denken aan een voorbeeld uit het Obama-tijdperk. Michelle Obama begon ooit een campagne tegen obesitas: minder frisdrank, meer bewegen. Maar al snel verschoof de focus naar "meer bewegen". Waarom? Omdat de frisdrankindustrie druk uitoefende, en uiteindelijk zelfs partner werd van de campagne. Een mooi voorbeeld van wat de onderzoekers het verschil tussen het I-frame en het S-frame noemen.
I-frame = focus op het individu ("meer sporten")
S-frame = focus op het systeem ("minder frisdrank in scholen")
Waarom we het systeem vergeten
De auteurs – zelf gedragswetenschappers – waarschuwen dat een focus op individueel gedrag niet neutraal is. Sterker nog: het kan schadelijk zijn. Waarom? Omdat ons brein zo werkt dat we maar één ‘oorzaakmodel’ tegelijk goed kunnen hanteren. Als we het probleem bij het individu leggen, raken we minder gevoelig voor systeemverantwoordelijkheid. Een paar psychologische mechanismen spelen daarbij een rol:
- Correspondence bias: we overschatten persoonlijke factoren, onderschatten context.
- Single action bias: één goede daad (bijv. minder vlees eten) vermindert je motivatie voor grotere acties.
Verdeling van verantwoordelijkheid: hoe meer je de ene partij als oorzaak ziet, hoe minder je de andere verantwoordelijk houdt.
Een focus op het individu ondermijnt dus de steun voor systemische verandering. En dat komt grote bedrijven erg goed uit.
Drie voorbeelden
De onderzoekers noemen een paar sprekende voorbeelden:
1. Carbon footprint
Het idee om je eigen carbon footprint te meten? Komt van BP. Jazeker, de oliegigant. Het lijkt een bewustzijnscampagne, maar eigenlijk verlegt het de aandacht: jij moet je gedrag veranderen, niet BP haar beleid.
Gedragswetenschappers gingen hier gretig op in met groene nudges—denk aan een energiemeter die laat zien wat je buren verbruiken (zoals Toon... als 'ie het doet). Maar zulke interventies hebben teleurstellende resultaten op grote schaal. En ze leiden af van beleidsmaatregelen zoals CO₂-belasting of het stoppen met fossiele subsidies.
2. Obesitas
Obesitas wordt vaak uitgelegd als een gedragsprobleem: mensen hebben te weinig wilskracht, eten te veel, bewegen te weinig. Maar de toename van obesitas wereldwijd valt niet te verklaren door een plotselinge collectieve zwakte. Die ligt eerder in het systeem: in voedselmarketing, portiegrootte, prijssignalen, beschikbaarheid.
Toch is veel onderzoek gericht op het I-frame: calorieën op verpakkingen, apps om af te vallen. De voedselindustrie stimuleert deze focus actief, omdat het hen uit de wind houdt. En helaas werken die individuele maatregelen zelden écht goed.
3. Plastic afval
We kennen allemaal de beelden van oceaanplastic. En ja, het helpt als je je eigen tas meeneemt naar de supermarkt. Maar wist je dat minder dan 10% van al het plastic ooit gerecycled is?
De industrie zegt: “We kunnen recyclen!” en blijft doorgaan met produceren. Maar onderzoek laat zien dat belasting op wegwerpplastic veel effectiever is. Toch blijven campagnes vaak gericht op jouw gedrag. Waarom? Omdat systeemverandering weerstand oproept—en geld kost.
De rol van gedragswetenschappers
Moeten gedragswetenschappers zich nu schamen? Nee. Maar het is wel tijd voor een bewustere rol. We moeten ons afvragen: dragen onze interventies werkelijk bij aan verandering, of houden ze het systeem in stand?
Onderzoek op individueel niveau blijft belangrijk, vooral om systeemmaatregelen goed te ontwerpen. Maar als we ons alleen focussen op nudges en apps, vergeten we het bredere plaatje. En erger nog: we kunnen onbedoeld steun voor effectief systeembeleid ondermijnen. Bijvoorbeeld: accijns op sigaretten werkt wél. En Stoptober (net weer in het nieuws) is een mooi voorbeeld van hoe I- en S-frame samen kunnen werken.
Afsluiter
Als je gedrag wil veranderen, moet je niet alleen naar de mens kijken, maar naar de wereld waarin die leeft. Of, zoals de auteurs het mooi zeggen:
“Kijk verder omhoog in de takken, naar het hoger hangende fruit. Begin bij de grote vragen. Pas dan bepalen we welke gedragsinzichten nodig zijn.”
Meer lezen? De aflevering is gebaseerd op een artikel van D. Hagmann & C. Loewenstein, verschenen in Behavioral and Brain Sciences.
Reacties
Een reactie posten