Dit is een samenvatting van aflevering 136 van de podcast. Wil je ook nog ons vrolijke gebabbel horen, beluister dan de aflevering via de player hiernaast of via jouw favoriete podcast app.
Het is officieel zomer, en eerlijk gezegd voel ik dat ook wel. Ondanks dat we nog druk bezig zijn met herkansingen nakijken en scripties beoordelen, merk ik dat ik al een beetje in vakantiemodus kom. Misschien door het mooie weer. Misschien ook omdat we weer in Oostenrijk zitten. Nog een week werken, dan een congres, en daarna vakantie. Maar nu zitten we binnen op te nemen – ook wel lekker met deze hitte. Straks, als het afgekoeld is, gaan we nog even een blokje om.
Vandaag hebben we het over een klassieker in de psychologie: de Müller-Lyer-illusie. Misschien zegt de naam je niets, maar je hebt hem vast wel eens gezien. Twee lijnen, allebei even lang. Maar de een heeft pijltjes naar binnen gericht, de ander pijltjes naar buiten. En die laatste lijkt langer, ook al weet je dat het niet zo is.
Waarom trapt ons brein daar toch steeds weer in?
Deze illusie werd al in 1889 beschreven en is sindsdien een vaste prik in psychologieboeken en collegezalen. Ik gebruik hem zelf ook vaak om te laten zien dat wat je ziet niet altijd klopt met wat er fysiek is. Onze waarneming wordt gekleurd door interpretatie.
Er zijn verschillende verklaringen voor dit effect. De eerste zegt: dit is een voorbeeld van cognitieve ondoordringbaarheid. Zelfs als je weet dat de lijnen even lang zijn, zie je ze niet zo. Ons bewuste denken kan niet altijd ingrijpen in snelle, automatische processen. Zoals Kahneman het onderscheidt: Systeem 1 is snel en intuïtief, Systeem 2 langzaam en bewust. Meestal werkt Systeem 1 prima, maar soms zit het ernaast. Zoals hier.
Een andere verklaring kijkt naar cultuur. Grote studies in de jaren zestig vonden dat westerse deelnemers gevoeliger zijn voor de Müller-Lyer-illusie dan deelnemers uit niet-industriële culturen. Dit werd de carpentered world hypothesis genoemd: mensen die opgroeien tussen rechte hoeken en gebouwen zouden deze illusie sterker ervaren.
Gregory ging nog een stap verder en stelde dat ons brein de pijlen interpreteert als driedimensionale hoeken. De ‘vork’-lijn lijkt dan op een hoek die wegloopt, waardoor we hem als langer inschatten.
Dit idee kreeg veel invloed, zeker toen Henrich en collega’s (2010) betoogden dat psychologisch onderzoek te veel is gebaseerd op WEIRD-populaties (white, educated, industrialized, rich, democratic) en dat zelfs basisprocessen zoals visuele perceptie cultureel bepaald zijn.
Maar is dat wel zo?
Recent onderzoek laat zien dat ook dieren de Müller-Lyer-illusie ervaren. Zelfs guppy's. Hoe test je dat, vraag je je misschien af? Simpel: guppy's werden getraind om naar de langere lijn te zwemmen voor voedsel. Toen ze twee Müller-Lyer-lijnen kregen die even lang waren, kozen ze voor de lijn met pijlen naar binnen – net als mensen. Zonder cultuur, zonder gebouwen, gewoon in hun aquarium.
Ook kinderen die blind geboren waren en na een operatie weer konden zien, ervoeren de illusie meteen. Ze hoefden het niet te leren.
Daarnaast worden de culturele studies vaak tegendraads gevonden. Sommige replicaties vinden het omgekeerde effect, of zien geen verschil. En soms hadden onderzoekers zelf sterke verwachtingen over wat een deelnemer ‘hoorde’ te antwoorden – een klassiek experimenter-effect.
De conclusie?
De Müller-Lyer-illusie lijkt geen cultureel effect. Ons brein interpreteert lijnen en pijlen op een bepaalde manier, ongeacht onze omgeving. Misschien zegt het iets fundamenteels over hoe we waarnemen: dat wat we zien niet altijd is wat er is.
Benieuwd naar meer van dit soort breinbrekers? Abonneer je op onze podcast. Maar eerst, nu het buiten wat is afgekoeld, tijd voor dat blokje om.
Muziek geschreven en gespeeld door Rolf Zwaan
Bronnen
Amir, D., & Firestone, C. (2025). Is visual perception WEIRD? The Müller-Lyer illusion and the cultural byproduct hypothesis. Psychological Review. https://doi.org/10.1037/rev0000549
Fodor, J.A. (1983). Modularity of Mind: An Essay on Faculty Psychology. Cambridge, MA: MIT
Press.
Pylyshyn, Z.W. (1984). Computation and Cognition: Toward a Foundation for Cognitive Science Cambridge,MA: MIT Press.
In deze aflevering refereren we aan de volgende eerdere aflevering: Kort door de bocht denken (11). Een compleet overzicht met alle thema’s uit de podcast en de bijbehorende afleveringen vind je hier op Rolfs Nederlandse blog. De samenvatting van deze aflevering wordt binnenkort gepost. Volg Rolf op Craving Coherence voor Engelstalige posts - over meer dan de onderwerpen uit de podcast.
Reacties
Een reactie posten